ΟΙ ΗΣΥΧΑΣΤΙΚΕΣ ΕΡΙΔΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΔ΄ αιώνα

Οι ησυχαστικές έριδες προκλήθηκαν από το Βαρλαάμ τον Καλαβρό, που με αφορμή την ψυχοσωματική μέθοδο της προσευχής άρχισε οξεία κριτική εναντίον των ησυχαστών. Από την αρχή της έριδας φάνηκε πως η διαμάχη ανάμεσα στο Βαρλαάμ και το Γρηγόριο Παλαμά, που ανέλαβε την υπεράσπιση των «ιερώς ησυχαζόντων», είχε υπόβαθρο πολιτιστικό και θεολογικό. Στο πρόσωπο των δύο παραπάνω πρωταγωνιστών συγκρούστηκαν δύο πολιτισμοί: το αναγεννησιακό πνεύμα της Δύσης, με κυρίαρχο στοιχείο τον ορθολογισμό, και η παραδοσιακή Ορθοδοξία, που αγωνιζόταν να μείνει πιστή στο πνεύμα της Αγίας Γραφής και των Πατέρων της Εκκλησίας… Ο Γρηγόριος Παλαμάς και οι άλλοι ησυχαστές θεολόγοι απέκρουσαν την υπερτίμηση της φιλοσοφίας και την απόδοση σωτηριολογικής αξίας ατούς «αριστοτελικούς συλλογισμούς», χωρίς αυτό να σημαίνει απόρριψη της κλασικής παιδείας. Βάση της θεογνωσίας και κατ’ επέκταση της σωτηρίας έθεσαν όχι τη νοησιαρχική προσέγγιση του θεού, αλλά την προσωπική εμπειρία, την πραγματική δηλ. ένωση του ανθρώπου με το θεό, που τελεσιουργεί η «θεοποιός χάρις» του Αγίου Πνεύματος. Γι’ αυτό κεντρικό θέμα της δογματικής διαμάχης κατέστη η διάκριση ουσίας και ενεργείας στο θεό, ζήτημα που έλυσαν οι ησυχαστικές σύνοδοι του 14ου αιώνα (1341, 1347, 1351 και 1368). Με τη διάκριση στο θεό άκτιστης ουσίας, που είναι αμέθεκτη, και ακτίστων ενεργειών (θείο φως, θεία χάρη κ.ά.) που είναι μεθεκτες, οι σύνοδοι του 14ου αιώνα με τις αποφάσεις τους, που τελικά έγιναν αποδεκτές από ολόκληρη την Ορθόδοξη Εκκλησία, έθεσαν το θεμέλιο της πραγματικής κοινωνίας με το θεό και της οντολογικής θεώσεως του ανθρώπου.