Στο πλαίσιο της έκθεσης «160 χρόνια made in Greece. Βιομηχανία, πρωτοπορία, καινοτομία», η Innovathens και οι εκδόσεις Επίκεντρο πραγματοποίησαν εκδηλωση παρουσίασης του βιβλίου: «Πρόοδος για όλους. Πώς η καινοτομία από τα κάτω δημιουργεί θέσεις εργασίας, προκλήσεις και αλλαγή», του Έντμουντ Φελπς, την Πέμπτη 22 Μαρτίου 2018, σστο INNOVATHENS της Τεχνόπολης Δήμου Αθηναίων. Μίλησαν οι:
Τη συζήτηση συντόνισε ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος, εκδότης, συγγραφέας. **Αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα της Bookia http://www.bookia.gr/index.php?action=Blog&post=d36fd09e-b5b0-4e04-82df-8505712fce89 Τη συζήτηση συντόνισε ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος, εκδότης, συγγραφέας ο οποίος καλωσόρισε το κοινό στο χώρο της Innovathens στο Γκάζι, εκεί όπου χτυπάει η καρδιά της νεοφυούς επιχειρηματικότητας. Σχολίασε την προδιάθεση στο άκουσμα της κυκλοφορίας ενός βιβλίου νομπελίστα οικονομολόγου με πρώτη τη σκέψη ότι θα πρόκειται για ένα βιβλίο γεμάτο στοιχεία, πίνακες, διαγράμματα… αλλά και το εάν αναφέρει κάτι για τη χώρα μας. «Και οι δύο προσδοκίες διαψεύδονται στο εν λόγω βιβλίο το οποίο προσεγγίζει τα ζητήματα με ολιστικό, απλό και ιδιαίτερα εύληπτο τρόπο», είπε ο κος Παπασαραντόπουλος και ξεκαθάρισε ότι το βιβλίο θεωρεί ως καθοριστικό παράγοντα το «τι συμβαίνει στον κόσμο των ιδεών». Παρόλο που ο συγγραφέας αναφέρεται πολύ λίγο συγκεκριμένα στην Ελλάδα, δίνει την εντύπωση ότι συνολικά μιλάει για τη χώρα μας, «περιγράφει, χωρίς να την αναφέρει, το γιατί απέτυχε η Ελλάδα του», είπε και συμπλήρωσε ότι όλα τα στοιχεία μπορούν να διαβαστούν και σε σχέση με την Ελλάδα. Ο επιμελητής της ελληνικής έκδοσης, Κώστας Αναγνωστόπουλος, σχολιάζει στον πρόλογό του ότι στις σύγχρονες οικονομίες κεντρικό ρόλο παίζει η καινοτομία και η σύγχρονη επιχειρηματικότητα, ενώ ο Φελπς παρατηρεί πώς λειτουργούν αυτές οι οικονομίες και μας περιγράφει τη λειτουργία τους με όρους φυσιολογίας με νέες ιδέες να επωάζονται κάθε μέρα δημιουργώντας την ανάγκη καθημερινής επεξεργασίας και ο συγγραφέας περιγράφει στο βιβλίο αυτό, τι χρειάζεται για να υπάρξει καινοτομία. Ως βασική προϋπόθεση θέτει ο συγγραφέας, κάθε κράτος να κατανοήσει την πηγή της δύναμής του διότι διαφορετικά κινδυνεύει να χάσει το όποιο πλεονέκτημα έχει, και δυστυχώς η Ελλάδα δεν πληροί αυτή τη βασική προϋπόθεση προσπαθώντας να εξηγήσει όλα τα προβλήματά της αναγάγοντάς τα στον «ξένο παράγοντα». Την ίδια σημασία δίνει ο συγγραφέας στο «όραμα» που πρέπει να υπάρχει σε μία οικονομία που παλεύει να αναπτυχθεί και ο ομιλητής αναφέρθηκε πάλι αρνητικά στην Ελλάδα όπου κυριαρχεί η λογική του μηδενικού ρίσκου ενώ αντίθετα ο υψηλός δυναμισμός έλκει σε ευκαιρίες και γοητεύει τους νέους. Ο οικονομολόγος Αρίστος Δοξιάδης σχολίασε το τεράστιο μέγεθος της έννοιας «καινοτομία» σε παγκόσμια κλίμακα και διαβεβαίωσε την ευκολία ανάγνωσης του βιβλίου του Φελπς ακόμα και από μη ειδικούς, «περιέχει ελάχιστα στοιχεία», είπε. Θεμέλιο της λογικής του συγγραφέα είναι ο ορισμός του τι είναι «μοντέρνα οικονομία», με κεντρικό χαρακτηριστικό της το «δυναμισμό», το περιβάλλον όπου πολλοί άνθρωποι έχουν κίνητρα και διάθεση να καινοτομήσουν, κάτι καθόλου αυτονόητο, σπάνιο ακόμη και σήμερα. Διαχώρισε τη ζωντάνια και την αξιοποίηση ευκαιριών από το δυναμισμό. Ο ομιλητής όρισε τα στάδια ανάπτυξης των οικονομιών, με πρώτο στάδιο την παραγωγή να καθορίζεται από παράγοντες που υπάρχουν στο περιβάλλον της, με δεύτερο στάδιο τη δυνατότητα συνδυασμού αυτών των παραγόντων και τρίτο στάδιο την καινοτομία με δυνατότητα παραγωγής συνεχώς καινούργιας γνώσης. Ο συγγραφέας χωρίζει τις χώρες σε ομάδες βάσει των παραπάνω σταδίων ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας τοποθετώντας την κάτω από το μέσο όρο λόγω του χαρακτηριστικού της να είναι τελικά πολύ πιο πλούσια απ’ ότι δείχνουν οι δείκτες παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας, «ένα παράδοξο», είπε ο κος Δοξιάδης. Κατά τον συγγραφέα, σημαντικό στοιχείο είναι η φαντασία των ανθρώπων που είναι ήδη μέσα στην οικονομία, σε αντιδιαστολή με την πεποίθηση ότι οι επιχειρηματίες μετατρέπουν σε προϊόν κάτι που συλλαμβάνεται στον ακαδημαϊκό χώρο. Η συμπεριφορά των χρηστών σε μία οικονομία είναι επίσης σημαντικός παράγοντας και ως παράδειγμα ανέφερε την αγροτική παραγωγή στην οποία η καινοτομία εισέρχεται με αργούς ρυθμούς, συντηρητισμός τον οποίο βρίσκει λογικό λόγω της ευαισθησίας στην παραγωγή. Το «τεστ της πεθεράς» είναι δείκτης ανάπτυξης της καινοτόμας επιχειρηματικότητας σε μία χώρα βάσει της δυνατότητας που έχει να απαντήσει «έχω φτιάξει μία νέα επιχείρηση η οποία παράγει κάτι καινοτόμο», στην υποτιθέμενη ερώτηση της υποψήφια πεθεράς, «εσύ τι κάνει παιδί μου;». Η «βασική ασφάλεια» είναι ένας παράγοντας που ενισχύει ή περιορίζει την καινοτόμα επιχειρηματικότητα, παρόλο που φαίνεται αντίθετο με την γενική αρχή της ανάληψης ρίσκου. «Πρέπει να υπάρχουν λύσεις σε περίπτωση εμφάνισης οποιουδήποτε προβλήματος εμφανιστεί», απώλεια κεφαλαίου, θέματα υγείας κ.λπ.. Οι βασικές υποδομές πρέπει να βοηθούν τους ανθρώπους να πάρουν ρίσκα! Ως παράδειγμα ανέφερε έρευνα για τα χαρακτηριστικά ενός νέου επιχειρηματία στην οποία καταδεικνύεται ότι το βασικότερο είναι ένα «μικρό μαξιλάρι», μία μικρή περιουσία, ένα κομπόδεμα που θα του επιτρέψει να συντηρηθεί έως ότου ανθίσει η καινοτομία του. Ποιες προϋποθέσεις όμως λείπουν από την Ελλάδα για την ανάπτυξη καινοτόμας επιχειρηματικότητας; Η αδυναμία απολύσεων ακόμα και όταν οι επιχειρήσεις έχουν σημαντικούς λόγους να το κάνουν, η απουσία συγκέντρωσης κεφαλαίου ώστε να υπάρχει διαθέσιμο κεφαλαίο για επένδυση στην καινοτομία, οι αβέβαιοι θεσμοί όπως η φορολογία και η ύπαρξη περιορισμών στην ανάπτυξη της οικονομίας. Την «τεχνολογική ανεργία» με την ανάπτυξη της τεχνητής ευφυίας, θεωρεί ο ομιλητής σημαντικό ζήτημα για τις καινοτόμες οικονομίες, ένα θέμα για το οποίο απαιτείται πολύ περισσότερη βιβλιογραφία για να καλυφθεί έστω μερικώς. Ο Κώστας Αναγνωστόπουλος αναρωτήθηκε αρχικά για το ποιος είναι ο Έντμουντ Φελπς, «είναι δεξιός; αριστερός; σοσιαλιστής;», ένα ερώτημα που πηγάζει από τις θέσεις του συγγραφέα διότι δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ξεκάθαρα και αυτό ίσως είναι ο λόγος που η Σουηδική Ακαδημία άργησε τόσο πολύ να του απονείμει το Νόμπελ οικονομικών το 2006. «Σε τι συνίσταται το έργο του Φελπς;», αναρωτήθηκε πάλι ο ομιλητής και σημείωσε ότι πυρήνας του ερευνητικού του έργου είναι η πεποίθηση ότι οι σύγχρονες νεωτεριστικές οικονομίες πρέπει να προσεγγιστούν ως δημιουργική κοινωνική διεργασία στην οποία κεντρικό ρόλο έχει έχει η καινοτομία και η επιχειρηματικότητα, ειδάλλως θα παραμένουν ακατανόητες οι μεγάλες διακυμάνσεις στις οποίες υπόκειται ο καπιταλισμός. Εξίσου σημαντικό ζήτημα στη σκέψη του συγγραφέα είναι η «οικονομική δικαιοσύνη», ζήτημα με το οποίο έχει ασχοληθεί εκτενώς στο παρελθόν και αυτή η διπλή έγνοια του Φελπς, η κατανόηση των σύγχρονων οικονομιών και η βελτίωση της κοινωνίας προς την κατεύθυνση της ελευθερίας και της ποιότητας ζωής, διαπερνά το βιβλίο του. «Είναι βιβλίο οικονομικών; Οικονομικής ιστορίας; Οικονομικά της ανάπτυξης; Οικονομική της καινοτομίας; ή πρόκειται για ένα σύγχρονο πλούτο των εθνών;», έθεσε τα ερωτήματα ο ομιλητής και συνέχισε αναλογιζόμενος το φαινόμενο, σε ένα βιβλίο οικονομικών να έχουν κεντρικό ρόλο μη οικονομικές έννοιες όπως «συμπερίληψη», «ζεύξη», «αυτοπραγμάτωση», «αυτοσεβασμός», «αυτοέκφραση», «δημιουργικότητα», «ζωτικότητα», προσωπική πρόοδος και ακμαιότητα», αλλά και να παρελαύνουν και μη οικονομολόγοι συγγραφείς, «Αριστοτέλης», «Χιουμ», «Βολταίρος», «Τζων Ντιούι», «Ουίλιαμ Τζέιμς» «Τζο Ρολς», «Αβραάμ Μάσλου», «Σαίξπηρ», «Θερβάντες»… «Παρόλο που αυτές οι αναφορές στην φιλοσοφία και τη λογοτεχνία φαίνονται δυσεξήγητες, δεν είναι» , σχολίασε ο ομιλητής δεδομένου του ερωτήματος που θέτει ο συγγραφέας και της απάντησης που κομίζει. Προσπαθεί να ερμηνεύσει το ιστορικά πρωτοφανές γεγονός της οικονομικής μεγέθυνσης που παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ από τον 19ο αιώνα και εντεύθεν, πρωτοφανές με δεδομένο ότι για αιώνες το βιοτικό επίπεδο παρέμενε στάσιμο. Ως κεντρικό συμπέρασμα στο βιβλίο, ο ομιλητής θεωρεί το ότι η νεωτεριστική οικονομία αποδεικνύεται ανώτερη και σε ότι αφορά την ατομική άνθηση όσο και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ο συγγραφέας διαπιστώνει όμως και έντονα σημάδια κόπωσης τα οποία οφείλονται στους χαμηλούς ρυθμούς παραγωγικότητας, λόγω της επιρροής αυτών των οικονομιών από το «κορπορατικό» πνεύμα και την «παραδοσιοκρατία» και αν θέλουν οι οικονομίες αυτές να επανακτήσουν τον δυναμισμό τους, πρέπει να απωθήσουν αυτές τις συντηρητικές αντιλήψεις. Καθοριστικό παράγοντα της δημιουργίας των σύγχρονων οικονομικών ο συγγραφέας θεωρεί την καινοτομία, «η ταχεία ανάπτυξη κατέστη δυνατή όταν ο άνθρωπος εφηύρε τη μέθοδο της εφεύρεσης», γράφει χαρακτηριστικά. Αυτό το πνεύμα δεν ενέχει αγάπη για το ρίσκο, σημειώνει ο συγγραφέας, θεωρεί την προοπτική των μη προβλεπόμενων συνεπειών του ταξιδιού στο άγνωστο, ως πολύτιμο κομμάτι της εμπειρίας και όχι ως μειονέκτημα, η αυτοανακάλυψη και η προσωπική εξέλιξη είναι σημαντικές αξίες της ζωτικότητας. Πάνω σε αυτή την κουλτούρα εδράστηκε ο δυναμισμός των σύγχρονων οικονομιών κατά το συγγραφέα και ως δυναμισμό ορίζει την επιθυμία και ικανότητα για καινοτομία ανεξάρτητα από τις συνθήκες και τα εμπόδια. Ως κουλτούρα της καινοτομίας ορίζει τον πειραματισμό, τη διερεύνηση, την ανακάλυψη, την επινόηση, τη φαντασία, την επίλυση προβλημάτων, και ως πεμπτουσία του οικονομικού δυναμισμού, τη γοητεία του καινούργιου η οποία εξελίχτηκε σε μαζική φρενίτιδα σαρώνοντας αρτηριοσκληρωτικούς θεσμούς και αντιλήψεις δημιουργώντας την «καλή οικονομία», αυτή που προσφέρει τις δυνατότητες για την καλή ζωή, «η καινοτομία δεν διαφέρει από την επιστημονική και καλλιτεχνική δημιουργία», σχολίασε ο ομιλητής. «Στις σύγχρονες οικονομίες μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ακμάζει, όχι όμως όλοι», συμπεραίνει ο συγγραφέας στο βιβλίο του, όπως «ανεργία» δεν σημαίνει ότι όλοι είναι άνεργοι, και διαχωρίζει τη θέση του απ’ όσους πιστεύουν ότι η ατομική ακμαιότητα, υλική και ψυχική, συναρτάται με τη μεγιστοποίηση του διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου, τη βασική συνιστώσα της «ουτοπίας της αριστεράς». Η ανάπαυση και η διασκέδαση δεν μπορεί να θεωρούνται αυτοσκοπός αλλά ως αναγκαία ανάπαυλα για την επιστροφή στη δημιουργική ζωή, «η παραγωγή μετράει, όχι η ληθαργική κατανάλωση». Ο συγγραφέας εστιάζει στον κορπορατισμό θεωρώντας τον «μέγιστη αρρώστια», στοχεύοντας τα πυρά του προς αυτή την κατεύθυνση. Ο διευθυντής της Innovathens, Αντώνης Οικονόμου, ως οικοδεσπότης της εκδήλωσης, σύστησε ανεπιφύλακτα την επίσκεψη στην έκθεση «160 χρόνια made in Greece. Βιομηχανία, πρωτοπορία, καινοτομία», 1860-1975, που φιλοξενείται στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων και το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου. Συνέδεσε τη βιωματική του εμπειρία από την Innovathens με το βιβλίο του Φελπς, την καινοτομία και το μέλλον. «Κέντημα» χαρακτήρισε το βιβλίο το οποίο ξεφεύγει από τα τετριμμένα και ανοίγει προοπτικές. «Ο νεωτεριστικός καπιταλισμός ήταν το καλύτερο σύστημα στην ανάπτυξη της ανθρώπινης ιστορίας που βασίστηκε στην καινοτομία και τη δημιουργικότητα», είπε ο ομιλητής. Περίτεχνα και βαθυστόχαστα κινείται ο συγγραφέας μεταξύ μικρο- και μακρο-οικονομίας, τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία και την οικονομική ιστορία, το φιλελευθερισμό και την ουτοπία, διατυπώνοντας ένα σχήμα, ένα όραμα που ξεκινάει από τη βάση, από τα θεμέλια, και κατά την υλοποίησή του θα δίνει χαρά στους συντελεστές του. Συνέχισε αναφερόμενος σε σχετικά αποφθέγματα προσωπικοτήτων της ιστορίας, Ρούσβελτ, Αριστοτέλης, Χιουμ, Σμιθ, που συνηγορούν στις απόψεις που διατυπώνει ο συγγραφέας στο βιβλίο του. Συνέχισε με αναφορές σε έννοιες που ξεκαθαρίζονται στο βιβλίο, όπως ο καπιταλισμός, στον ορισμό του οποίου συγκαταλέγει πλέον και τη διάσταση της καινοτομίας, «ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής + δημιουργικότητα και καινοτομία», γράφει συγκεκριμένα. Δεν θεωρεί ο συγγραφέας χρήσιμο δείκτη δυναμισμού το ρυθμό ανάπτυξης και θεωρεί τον καπιταλισμό ως ένα «απέραντο φυτώριο φαντασίας». Παρόλο που ο ομιλητής θεωρεί το βιβλίο ως «παιάνα» του καπιταλισμού, δεν το χαρακτηρίζει αισιόδοξο. Συνέχισε περιγράφοντας τις αιτίες της κάμψης του καπιταλισμού συμπληρώνοντας τις «κατά Φελπς» αιτιάσεις, την απώλεια δυναμισμού και τον νεο-συντεχνιασμό, χαρακτηριστικά με τα οποία οδηγούμαστε σε μία παγωμένη κατάσταση πραγμάτων. «Οι ασκούμενες οικονομικές πολιτικές δεν είναι απλώς υλικά εργαλεία, αντικατοπτρίζουν την κουλτούρα της κοινωνίας» είπε ο κος Οικονόμου και σημείωσε ότι όλες οι αρχές όπως, «ο εαυτός μου, ετοιμότητα να αποδέχομαι τις αλλαγές, επιθυμία του ανταγωνισμού, ανάληψη πρωτοβουλίας, βούληση να αφιερώνομαι, όλα τα εμπόδια είναι καλοδεχούμενα», βρίσκονται σε υποχώρηση. Αναφέρθηκε στη συνέχεια στη θέση του Φελπς για την ανάγκη να αναλαμβάνουν κυβερνητικές θέσεις άνθρωποι με επιχειρηματική εμπειρία, στην αλλαγή του τραπεζικού συστήματος, τη δημιουργία μικρότερων σχημάτων, την αξία ανάληψης ρίσκου, «η οικονομική ελευθερία δεν είναι πανάκεια και δεν σχετίζεται με την μείωση των φόρων, δεν κάνουν καλό στο δυναμισμό όλες οι ελευθερίες», σημείωσε. «Τι σημαίνει μαζική άνθηση; Καινοτομία από τα κάτω;», αναρωτήθηκε ο ομιλητής και σημείωσε ότι δεν δίνονται σαφείς, ρητές απαντήσεις σε τέτοιους προβληματισμούς. Ερωτήματα κατέθεσε και ο ίδιος για να προκύψει ένας προβληματισμός. «Αντικατάσταση θέσεων εργασίας μέσω του εκσυγχρονισμού των μεθόδων παραγωγής σε αντίστιξη με τη δυνατότητα παραγωγής νέων προϊόντων και μεθόδων παραγωγής», «Μπορεί η επιχειρηματικότητα να αντικαταστήσει την κλασική μισθωτή εργασία;», «Ποιες είναι οι δυνατότητες ανάπτυξης της δημιουργικότητας από τα κάτω;», «Πως περνάμε από την έρευνα στην υλοποίηση;», «Κρατικές ή ιδιωτικές οι επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη;», «Πως ενισχύουμε και ενθαρρύνουμε την καινοτομία;», «Τι συνέργειες μπορούν να υπάρξουν μεταξύ δημοσίου και ιδιωτών;», «Πως μπορεί να εμπλακεί η κοινωνική επιχειρηματικότητα;», είναι τα ερωτήματα που έθεσε ο ομιλητής συνδυάζοντάς τα με στατιστικά στοιχεία πρακτικών σε διάφορες χώρες. Ο συγγραφέας διαπιστώνει ότι ο σύγχρονος καπιταλισμός αρχίζει να φθείρεται από τη δεκαετία του ’70 αποδίδοντας το φαινόμενο στο αδυνάτισμα των αξιών του συστήματος, το οποίο θεωρεί βασικό στοιχείο της αιτιακής αλυσίδας. Τέλος, χαρακτήρισε πλούσιο σε ιδέες, καινοτομικές ιδέες και αναφορές το βιβλίο και αξίζει να παλέψει κανείς για την προοπτική που παρουσιάζει.