Το Εβραϊκό Μουσείο της Ελλάδος και οι εκδόσεις Επίκεντρο πραγματοποίησαν εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου του Γιάννη Καρατζόγλου: Ο αφανισμός των Θεσσαλονικέων Εβραίων της Γαλλίας 1942-1944. Ένα kadish για τους δικούς μας «Γάλλους». την Τετάρτη 29 Απριλίου 2015, στο Polis Art Café. Για το βιβλίο μίλησαν οι:
και ο συγγραφέας, Γιάννης Καρατζόγλου. Συντονιστής της συζήτησης ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος. Την εκδήλωση χαιρέτησε ο Ιάσωνας Χανδρινός, ειδικός συνεργάτης του Εβραϊκού Μουσείου της Ελλάδος. Σας ευχαριστούμε θερμά για την παρουσία σας. **Αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα της Bookia: Η παρουσίαση έγινε στο Polis Art Cafe και τη συζήτηση άνοιξε ο κος Βασίλης Χατζηιακώβου, καλωσορίζοντας το κοινό «σε έναν χώρο όπου καθημερινά προσπαθούμε να παρουσιάσουμε το έργο των συγγραφέων και εκδοτών, το διαφορετικό και αληθινό μέσα από τα οποία γινόμαστε καλύτεροι όλοι μας», όπως είπε χαρακτηριστικά και συνέχισε λέγοντας, «ακόμα καλύτερα όταν παρουσιάζουμε τη δουλειά φίλων συγγραφέων και μέσα από αυτούς τη δουλειά φίλων εκδοτών που τιμούν τον όρο και την έννοια τής ιδιότητάς τους. Λίγοι είναι οι εκδότες που μπορούν να καθίσουν και να συζητήσουν με το συγγραφέα για το περιεχόμενο τού βιβλίου τους», είπε, αναφερόμενος σαφώς στον εκδότη κο Παπασαραντόπουλο ο οποίος πραγματικά έχει αποδείξει στις πολλές δημοσιογραφικές καλύψεις στις οποίες τον έχουμε συναντήσει, το βάθος των γνώσεών του και την εμπειρία του για τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα που θίγουν τα βιβλία που εκδίδει από τον εκδοτικό του οίκο. Κλείνοντας ο κος Χατζηιακώβου εξέφρασε την επιθυμία του να έχει στη βιβλιοθήκη του όλα τα βιβλία των εκδόσεων Επίκεντρο. Παρουσίασε τους ομιλητές και πριν τις ομιλίες έδωσε το λόγο στον κο Ιάσωνα Χανδρινό, εκπρόσωπο τού Εβραϊκού Μουσείου ο οποίος χαιρέτισε με την ιδιότητά του την έκδοση αλλά και τη συζήτηση. Ευχαρίστησε τον εκδοτικό οίκο ο οποίος έθεσε την έκδοση υπό την αιγίδα τού Εβραϊκού Μουσείου. Αναφέρθηκε «στον ιδιαίτερο χώρο» όπως χαρακτήρισε το Polis Art Cafe και εξέφρασε την αμηχανία του για τη θέση στην οποία βρίσκεται, να σχολιάσει το βιβλίο ενώ συνήθως βρίσκεται στη θέση των ομιλητών. Χαρακτήρισε το βιβλίο «πολυεδρικό» και στάθηκε σε δύο σημεία, «στην αξία του που έγκειται στον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται το θέμα, δεν χειρίζεται το ζωντανό υποκείμενό του ως στατιστικό στοιχείο αλλά μπαίνει σε ζητήματα ταυτότητας και κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Μας αλλάζει έτσι και το πεδίο παρατήρησης, μας βγάζει από την ελληλοελληνική διάσταση τού πολέμου και εμπλουτίζει το ψηφιδωτό γνώσης μας για το ολοκαύτωμα». Ο κος Παπασαραντόπουλος ευχαρίστησε το κοινό για την τιμή τής παρουσίας, τον οικοδεσπότη για τη φιλοξενία και τον κο Χανδρινό για τα καλά του λόγια. «Θα ήθελα να πω δύο λόγια για το τι σημαίνει το εβραϊκό στοιχείο για τη Θεσσαλονίκη και το αντίθετο». Χαρακτήρισε την εβραϊκή κοινότητα «τη μεγαλύτερη στην Ελλάδα με 45.000- 65.000 από τους οποίους το 90% χάθηκε» και μας έδωσε κάποια ιστορικά στοιχεία, «Είχαν έρθει στη Θεσσαλονίκη πριν 4 αιώνες από την Ισπανία και ανέπτυξαν στενή σχέση με τον τόπο ώστε χαρακτήριζαν τον εαυτό τους ως “Σαλονικάροι”, που έδειχνε την ανάδειξη τής πόλης σε εθνικότητα-υπηκοότητα. Βέβαια δεν ήταν ανέφελη η σχέση τους με τον τόπο, ειδικά μετά την μικρασιατική καταστροφή όπου άρχισαν να αισθάνονται ως “άλλοι”, ως ξένοι». «Γνωστά είναι τα γεγονότα όπως οι εμπρησμοί, με αποτέλεσμα την οικονομική μετανάστευση 12.000-13.000 στη Γαλλία. Οι 2.134 στάλθηκαν στα στρατόπεδα και δεν γύρισαν. Για αυτό ας θεωρήσουμε τη σημερινή εκδήλωση ως kadish, μνημόσυνο, για αυτούς που έφευγαν για έναν τόπο με όνομα Πιτσικόι, έναν μη τόπο». Σημείωσε την ιδιαίτερη σημασία επίσης μίας τέτοιας εκδήλωσης «σε μία χώρα με το θλιβερό προνόμιο τού μεγαλύτερου ποσοστού αντισημιτισμού στην Ευρώπη». Ο κα Οντέτ Βαρών-Βασάρ εξέφρασε τη χαρά της «για το ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο». Στάθηκε ιδιαίτερα στη διαπίστωση για την ερευνητική πύκνωση περί τής τύχης των Ελλήνων Εβραίων στην κατοχή. «Τους τελευταίους μόνο μήνες εκδόθηκαν 3-4 βιβλία», είπε και ανέφερε περιληπτικά αυτά τα βιβλία και τους συντελεστές τους. «Επιτέλους αναδείχθηκε και αυτό το πεδίο έρευνας που είναι ανοιχτό σε πάμπολες προσεγγίσεις», είπε και συνέχισε, «70 χρόνια μετά τη λήξη τού 2ου Παγκόσμιου Πολέμου που γιορτάζουμε σε λίγες μέρες και που στην Ελλάδα αυτή η μέρα περνάει απαρατήρητη, στη σκιά τής 28ης Οκτωβρίου, η σιωπή για αυτό το ζήτημα αποτελεί παρελθόν. Το τοπίο εμπλουτίζεται, με αυτό το βιβλίο που εστιάζει σε ένα θέμα που δεν είχε μέχρι τώρα τύχει ιδιαίτερης προσοχής και σε αυτό έγκειται η πρωτοτυπία του». «Η μετανάστευση τού ’30 είχε δύο προορισμούς, την Παλαιστίνη όπου ζητούνταν εργατικά χέρια για το χτίσιμο τού λιμανιού τής Χάιφα και τη Γαλλία η οποία ήταν προνομιακός προορισμός», είπε και συνέχισε εξηγώντας τους λόγους, αναφερόμενη στην ιστορία τού 19ου αιώνα και των κοινωνικών αλλαγών που έγιναν τότε, ιδιαίτερα στην εκπαίδευση και στη γυναικεία χειραφέτηση». Δήλωσε δε χαρακτηριστικά, «τολμώ να πω ότι ήταν Γάλλοι πριν καν πατήσουν το γαλλικό έδαφος», αναφερόμενη στη ζύμωση των επαναστατικών ιδεών που ξεκίνησαν από εκεί και έκανε τη Γαλλία μία φυσική επιλογή για τη μετανάστευσή τους. «12.000-13.000 ήταν αυτοί που εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι αλλά και στη Μασσαλία, λόγω τής δύσκολης οικονομικής κατάστασης τής δεκαετίας τού ’30 αλλά ενός περιρρέοντος αντισημιτισμού. Η Γαλλία, χώρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η πρώτη που έδωσε πλήρη δικαιώματα στους Εβραίους, ήταν ο ιδανικός προορισμός». «Δεν υπάρχει καμία υποψία όμως για τη συνέχεια με τα γυρίσματα τής ιστορίας που επίκειτο. Ενώ οι Εβραίοι που πήγαν στην Παλαιστίνη σώθηκαν, δε συνέβη το ίδιο και με τους Εβραίους που πήγαν στη Γαλλία. Από την αφιλόξενη Θεσσαλονίκη βρέθηκαν στη φιλική Γαλλία όπου αντιμετώπισαν το ναζιστικό διωγμό. Ήταν οι πρώτοι που παρέδωσαν στους Γερμανούς, μαζί με άλλους μη Γάλλους πολίτες. Ξένοι και ευάλωτοι βρέθηκαν στα στρατόπεδα. Τον Ιούλιο τού ’42 συνελήφθησαν 13.152 άτομα, οι απάτριδες Εβραίοι». «Παρόλα αυτά δεν ήταν άγνωστοι, τα στοιχεία τους είναι γνωστά από τους καταλόγους με τους οποίους δούλεψε και ο Γιάννης Καρατζόγλου. Τους ίδιους καταλόγους χρησιμοποίησε και η γαλλική αστυνομία που έκανε τις περισσότερες συλλήψεις. Το ποσοστό εξόντωσης είναι στο 12%-17%, χαμηλό σε σχέση με το μέσο όρο τού 82% στην Ελλάδα ή και μεγαλύτερο σε κάποιες συγκεκριμένες περιοχές». «Οι Γάλλοι διαπραγματεύονταν τους Εβραίους με τους Ναζί και έδιναν πρώτα τους μη Γάλλους Εβραίους. Οι συλλήψεις γίνονταν κατά κύματα. Συνέβαινε κάτι και μάζευαν μερικές χιλιάδες, μετά υπήρχε μία παύση για μεγάλο διάστημα. Έτσι επέστρεψαν στη Γαλλία χαμηλότερα ποσοστά εξόντωσης Εβραίων σε σχέση με την Ελλάδα όπου οι επιχειρήσεις εξόντωσης συνεχίζονταν για μήνες». Ως μία ακόμα ιδιαιτερότητα που έκανε σημαντική διαφορά ανέφερε «τη σύσταση εβραϊκών αντιστασιακών οργανώσεων με σκοπό τους (όχι μοναδικό) τη διάσωση των Εβραίων». «Ο συγγραφέας δεν παραθέτει καταλόγους αλλά πολλές προσωπικές-οικογενειακές ιστορίες», είπε και ανέφερε παραδείγματα ατομικών και οικογενειακών περιπτώσεων που σώθηκαν λόγω συγκυριών. «Πριν κλείσω θα εκφράσω μόνον μία διαφωνία μου σε μία εκτίμηση. Ο συγγραφέας παίρνει ως γνώμονα τον αριθμό των δικαίων των εθνών, όσων αναγνωρίστηκαν ότι βοήθησαν έμπρακτα Εβραίους. Η ιδιότητα τού οικονομολόγου επικράτησε έναντι αυτής του ιστορικού. Καταλήγει ότι στη Γαλλία αναλογεί ένας δίκαιος σε 21,9 θύματα ενώ στην Ελλάδα ένας σε 241 θύματα. Τα νούμερα δεν μιλούν για την ιστορία», είπε και εξήγησε τον τρόπο με τον οποίο αποδίδεται η διάκριση τού δικαίου. «Για τη διάσωση ενός δεν χρειάζεται μόνον ένας αλλά πολλοί περισσότεροι, ένα δίκτυο διάσωσης». «Θα μπορούσα να πω πολλά αλλά σταματώ εδώ και ευχαριστώ τον κο Καρατζόγου για την πολύτιμη συμβολή του», είπε κλείνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα σε περιεχόμενο και τρόπο ομιλία της. Ο κος Δαββέτας μίλησε βάσει τής λογοτεχνικής ενασχόλησής του με το θέμα. «Κάθε φορά που μιλάμε για το ολοκαύτωμα ερχόμαστε μπροστά στο ίδιο ερώτημα, πως να μιλήσεις για το άρρητο και πως να κατανοήσεις το ακατανόητο», είπε ξεκινώντας και ευχαριστώντας τον εκδότη για την πρόσκληση. «Είναι πάνω από το όριο τής δυνατότητας να αποδοθούν μέσω τής γλωσσικής επικοινωνίας». «Ο Γιάννης Καρατζόγλου μας θυμίζει κάποια βασικά θέματα για τον αφανισμό των Εβραίων. Μία ένσταση υπάρχει για την εθνικότητα των μεταναστών διότι σε ένα μέρος τους δεν υπάρχει εθνική συνείδηση. Όταν στη Γαλλία τους ρωτούσαν “από που είσαι” απαντούσαν, “γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη”, στους κόλπους μίας πολυεθνικής ανεκτικής πόλης». Μας εξήγησε στη συνέχεια τη σχέση του εκτοπισμένους Γάλλους Εβραίους εκ Θεσσαλονίκης, «Έχω γράψει δύο μυθιστορήματα», είπε, την «Εβραία νύφη» και το «Ζωγράφο τού Μπελογιάννη» για την έρευνα των οποίων έπεσα πάνω τους. Η πρώτη επαφή γίνεται στο Παρίσι, στο μουσείο ολοκαυτώματος, για να δω το αρχείο». «Απ’ όλα τα αναγνώσματα πλάθω ένα χαρακτήρα, τον Γιακόβ Ναχούμ», είπε και μας διάβασε ένα απόσπασμα για να δείξει το πως η λογοτεχνία περνάει αυτή την υποκατηγορία των Θεσσαλονικαίων Εβραίων. «Ο Γιάννης Καρατζόγλου συνδυάζει και την ιστορία και τις μικροϊστορίες, ένα νέο ρεύμα που θέλει τους ιστορικούς και αφηγητές. Από την ανάγνωση γεννώνται πολλά ερωτήματα. Στέκομαι σε τρία. Ο ρόλος τής Γαλλικής αστυνομίας και ο υπερβάλλων ρόλος της και γιατί τον αρνούνται ακόμα; Η συμμετοχή των Γάλλων σιδηροδρομικών και η μη αντίδρασή τους; Γιατί οι υπεύθυνοι τού αφανισμού “πέφτουν στα μαλακά”;». «Ορθώς ο Γιάννης με τα στοιχεία και τα ερωτήματά του, γυρίζει “γύρω από την καρδιά του σκότους”. Ξέρει ότι αν συνεχίσει προς το κέντρο θα καεί». Ο κος Καρατζόγλου ευχαρίστησε όσους ήταν στην αίθουσα, το Polis Art Cafe και το Βασίλη Χατζηιακώβου, τον κο Χανδρινό αλλά και τους ομιλητές και τον εκδότη του, «Το να εκδόσεις βιβλία σήμερα είναι κάτι σαν ηρωική πράξη, για να μην πω ότι είναι μία ηρωική πράξη», είπε. «Θα αναρωτηθείτε γιατί ασχολούμαι με αυτά τα θέματα. Θα απαντήσω με την παραφθορά μία φράσης, “όπου κι αν ταξιδέψω η Θεσσαλονίκη με πληγώνει”. Είμαι στην πλ. Αριστοτέλους και στο ξενοδοχείο Ηλέκτρα Παλλάς βλέπω τη σχολή τής Αλιάνς Φρανσέζ κ.λπ. κ.λπ.». «Εκτός από την ονοματολογία προσπάθησα να βρω το κοινωνικό στρώμα των Εβραίων που χάθηκαν στη Γαλλία. Από τους 10.000 που διασώθηκαν στη Γαλλία υπήρχαν πολλά ονόματα που πέρασαν στην Ελβετία, στην Ισπανία, κρύφτηκαν σε άλλες χώρες, π.χ. Αλαντίν. Έχω μία μικρή διαφωνία με την Ωντέτ σχετικά με το θέμα τού συσχετισμού των δικαίων Γαλλίας και Ελλάδος». Συνέχισε αναφερόμενος στον τρόπο που ορίζεται αυτή τη αναλογία και άλλοι παράγοντες που την καθορίζουν. Ακολούθησε ένας ζωντανός διάλογος μεταξύ των δύο ομιλητών τον οποίο μπορείτε να παρακολουθήσετε στο βίντεο που συνοδεύει το ρεπορτάζ. Στη συνέχεια ο κος Καρατζόγλου περιέγραψε ένα συμβάν κινητοποίησης στη Θεσσαλονίκη όπου δεν απασχόλησε καν το πρώτο τραίνο που αναχώρησε για το ?ουσβιτς μερικές μέρες πριν. Παρέμβαση έκανε ο κος Βενουζίου Ιακώβ, στέλεχος τής Εβραϊκής κοινότητας Τρικάλων. Ευχαρίστησε το συγγραφέα για την τιμή τής φιλίας του και την πρόσκληση. Αναφέρθηκε στην προέλευση των Εβραίων τής Ελλάδος και τής Θεσσαλονίκης ειδικότερα και στο πρόβλημα αναγνώρισης των δικαίων στην Ελλάδα εντοπίζοντας την αιτία στη “σιωπή” που ακολούθησε και πλέον οι μάρτυρες έχουν φύγει από τη ζωή.
