ΜΝΗΜΗΣ ΟΔΟΙΠΟΡΙΑ – ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΘΡΑΚΗ

Το βιβλίο «Μνήμης Οδοιπορία» του Χρίστου Ζαφείρη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο, παρουσιάστηκε την Τετάρτη 18 Φεβρουαρίου 2009, στις 7:30 μ.μ. στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης (Ε.Β.Ε.Θ.). Το βιβλίο παρουσίασαν οι : ? Νίκος Ευθυμιάδης,επιχειρηματίας, πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Β. Ελλάδας ? Σπυρίδων Σφέτας, βαλκανιολόγος, επίκ. Καθηγητής του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας ? Ελευθέριος Χατζόπουλος, πρόεδρος της πανελλήνιας Ομοσπονδίας Θρακικών Σωματείων ? Χρίστος Ζαφείρης, δημοσιογράφος-συγγραφέας Τη συζήτηση συντόνισε ο κ. Πέτρος Παπασαραντόπουλος. Ο κ. Σφέτας ξεκίνησε με μια αναδρομή της ιστορίας της Θράκης, αναφέροντας τον σημαντικό ρόλο περιοχών όπως της Αδριανούπολης και της Ρεδαιστού και τον ευρύτερο γεωπολιτικό τους ρόλο, όντας κομβικό σημείο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στη πολιτιστική θρακιώτικη παράδοση η οποία και αποτελεί μια «σύζευξη πολιτισμών» όπως χαρακτηριστικά ανέφερε. Στη συνέχεια έκανε μια συνοπτική παρουσίαση της θεματολογίας του βιβλίου, τονίζοντας το εξαιρετικό αποτέλεσμα της αντικειμενικής αναφοράς των γεγονότων με την παρουσίαση δημοσιευμάτων του διεθνούς τύπου που παρατίθενται. Ο κ. Χατζόπουλος αναφέρθηκε στις καλλιτεχνικές και πολιτικές προσωπικότητες με θρακική καταγωγή, καθώς και στο ρόλο που διαδραμάτισε η θρακική παράδοση και ιστορία στην πορεία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους ως τις μέρες μας. Σημείωσε με ευχαρίστηση το γεγονός πως η ιστορία της περιοχής μελετάται συχνά από ανθρώπους μη καταγόμενους από την περιοχή της Θράκης. Ο κ. Ευθυμιάδης μίλησε για τα προσωπικά βιώματα της οικογένειάς του, καθώς έχει καταγωγή δεύτερης γενιάς προσφύγων από την Ανατολική Θράκη. Αναφέρθηκε σε προηγούμενη προσπάθεια καταγραφής των ελληνικών ονομάτων και μνημείων της περιοχής και της χαρτογράφησής τους. Βιβλία σαν και αυτά, ανέφερε, είναι και μια ευκαιρία αυτοκριτικής για τη γενιά μας όσον αφορά το κατά πόσο η συλλογική μνήμη μεταφέρεται και στις επόμενες, ενώ αναφερόμενος στο βιβλίο του κ. Ζαφείρη τόνισε πως παρουσιάζει το θέμα «χωρίς εθνικιστικές υπερβολές, αλλά ούτε και κρύβοντας το μεγαλείο της αλήθειας». Ακολουθεί, εν συντομεία, η ομιλία του κ. Ζαφείρη: Σας ευχαριστώ για την τιμή που μου κάνατε να παραβρεθείτε στην παρουσίαση του βιβλίου μου για την Ανατολική Θράκη. Θεωρώ ότι η παρουσία σας υπογραμμίζει κυρίως τον κοινό καημό, τη νοσταλγία και τη συναισθηματική υπόμνηση και άγρυπνη συνείδηση για ένα χαμένο κομμάτι των αλησμόνητων πατρίδων. Ευχαριστώ επίσης τους αγαπητούς ομιλητές για τα καλά τους λόγια, καταθέτοντας, με αφορμή το βιβλίο, τα κοινά συναισθήματα και τους προβληματισμούς για την Ανατολική Θράκη. Προσωπικά δεν έχω καμιά σχέση εξ αίματος με την Ανατολική Θράκη και γενικότερα με την προσφυγιά, ούτε κανένας από τους προγόνους μου υπήρξε πρόσφυγας. Όμως, ψάχνοντας και περιδιαβάζοντας τους χαμένους τόπους του ελληνισμού, ξανάζησα αυτό το οδυνηρό βίωμα, γι? αυτό θέλησα να δω, να συνειδητοποιήσω για ποιο λόγο η Θράκη, μια μήτρα του ελληνισμού, σήμερα έχει σχεδόν χαθεί από τη συλλογική εθνική μνήμη, παρά τις συγκινητικές προσπάθειες Θρακιωτών λογίων και απλών προσφύγων να διασωθεί η ιστορία και η μνήμη της. Περιδιαβάζοντας τους χαμένους ελληνικούς τόπους της Ανατολικής Θράκης, θέλησα να δω τη δράση και την ελληνική παρουσία, τόπους, σχολεία, εκκλησίες και ανθρώπους που κρατήθηκαν στη μνήμη των ξεριζωμένων προσφύγων. Με το βιβλίο μου αυτό θέλησα να ψηλαφήσω, να ξαναδώ προσωπικά την τραγική μοίρα ενός σημαντικού τμήματος του ελληνισμού, της ακμής και της πτώσης του. Ήταν μια προσωπική επιχείρηση αυτογνωσίας και εθνικής μνήμης. Δεν είναι ιστορική πραγματεία που αποκαλύπτει νέα πράγματα, απλώς τα ξαναείδα με προσωπική ματιά και τα ξανάφερα στο προσκήνιο και τη μνήμη. Αν η εμπειρία μου φανεί χρήσιμη και σε κάποιους αναγνώστες, θα ήταν μια ευχάριστη ανταμοιβή. Κι αυτό, γιατί όσο περνά ο καιρός, η συλλογική μνήμη της Θράκης διολισθαίνει προς τη λήθη. Η ιστορία της Θράκης και οι αγώνες των Θρακιωτών, η πολιτισμική και εθνική τους δράση δεν έχει περάσει αναλογικά με την αξία και τη σημασία της στα σχολικά βιβλία, αλλά και γενικότερα στην πολιτική και την κατεστημένη ιστορία. Έχουμε περιχαρακώσει τη διαχρονική και απλωμένη ιστορία μας στη μεθοριακή γραμμή, μόνο στις περιοχές που επιδίκασαν στο ελληνικό κράτος οι ισχυροί της γης, και παραιτηθήκαμε από το να μαθαίνουμε την ελληνική παρουσία σε ακμαίες ελληνικές περιφέρειες, που ανήκουν σήμερα σε άλλα κράτη. Περιοριστήκαμε, δηλαδή, στη Δυτική Θράκη και αγνοούμε πολλές ελληνικές πόλεις, πρόσωπα και γεγονότα, που έπαιξαν κορυφαίο ρόλο στην πορεία και την ιστορία του θρακικού ελληνισμού. Τα άλλα δύο μεγάλα θρακικά διαμερίσματα της Μείζονος Θράκης τα αναφέρουμε, σχεδόν μόνο ως εστίες των ξεριζωμένων Θρακιωτών που κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα. Αρνητικό ρόλο σ? αυτήν την απομείωση της συλλογικής μνήμης έπαιξε και το γεγονός ότι η Δυτική Θράκη, που παρέμεινε τελικά στην Ελλάδα, σήκωσε στους ώμους της το ένδοξο όνομα των άλλων μεγάλων τμημάτων της ενιαίας Θράκης, της Ανατολικής και της Βόρειας, της Ανατολικής Ρωμυλίας. Αλλά η τριχοτόμηση της Θράκης συντελέστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν για 2.500 περίπου χρόνια το ιστορικό και πολιτισμικό καθεστώς της ήταν ενιαίο, με κυρίαρχο σε όλους τους τομείς το ελληνικό στοιχείο. Έξω από σοβινιστικές και αλυτρωτικές εμμονές, έπρεπε το θρακικό διαμέρισμα της ελληνικής επικράτειας, για λόγους καθαρά ιστορικούς, να αναφέρεται ρητά ως Δυτική Θράκη, σε αντιδιαστολή με τα άλλα ξεκομμένα τμήματα της ενιαίας Θράκης. Ο χαρακτηρισμός ως Ελληνική Θράκη, Τουρκική Θράκη κλπ, που προτείνουν κάποιοι, ίσως να κάνει πιο σαφή τα όρια στη σύγχρονη διπλωματική και πολιτική ιστορία, αλλά νομίζω ότι έτσι απεμπολείται η ελληνική ιστορία αιώνων της Μείζονος Θράκης. Η προετοιμασία του βιβλίου «Μνήμης οδοιπορία ? Ανατολική Θράκη» ήταν ένα οδυνηρό οδοιπορικό στον τόπο και την ιστορία που μου άφησε ανάμικτα συναισθήματα. Είδαμε λίγα ανασκαφικά ευρήματα της ελληνικής αρχαιότητας και της βυζαντινής εποχής στα μουσεία της Αδριανούπολης και της Ραιδεστού. Κάποια ερείπια κάστρων και χαλάσματα μοναστηριών, εκκλησιές που μετατράπηκαν σε τζαμιά, λίγα σχολεία που συνεχίζουν να στεγάζουν μαθητές και μερικά καλά συντηρημένα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, με την ευδιάκριτη καλαισθησία τους και τον αρχιτεκτονικό ρυθμό τους, που παραπέμπουν στους Ελληνες ιδιοκτήτες. Όλες σχεδόν οι χριστιανικές εκκλησιές κατεδαφίστηκαν μετά το 1922 και αρκετές μετατράπηκαν σε αποθήκες αγροτικών προϊόντων και σε στάβλους. Ωστόσο μια κρήνη με ελληνική επιγραφή, μια ερειπωμένη εκκλησία, ένα ελληνικό σπίτι, σε ξαναγυρίζει σε παλιότερες εποχές και ξαναθυμίζει τους παλιούς χρήστες τους. Η σημερινή περιδιάβαση στην Ανατολική Θράκη είναι μια μαρτυρική εμπειρία για τα ιστορικά, πληθυσμιακά και οικοδομικά τετελεσμένα, αλλά και μια εσωτερική ικανοποίηση ότι, παρόλη την κατεδαφιστική μανία και την καταλυτική φθορά του χρόνου, οι ελληνικές μαρτυρίες και μνήμες είναι παρούσες, αποκαλυπτικές και συγκινητικές. Οι απλοί Τούρκοι πολίτες είναι φιλόξενοι και ευπροσήγοροι, ανοίγουν τα σπίτια τους στους Έλληνες επισκέπτες και κατανοούν τη συγκίνηση των παλιών ενοίκων και των παιδιών τους στα τακτικά προσκυνήματα. Ο χρόνος απαλύνει τον πόνο του ξεριζωμού, αλλά ξαναγεμίζει με οδυνηρές μαρτυρίες και πικρά αισθήματα από την κατάσταση των εμπράγματων μαρτυριών. Τα τελευταία χρόνια τα ταξίδια στις αλησμόνητες πατρίδες πολλαπλασιάζονται και αρκετές παλιές και νέες πατρίδες αδελφοποιούνται. Πέρα όμως από την ιστορική μοίρα, χρειάζεται να αποκατασταθεί η ιστορική αλήθεια, γιατί στο χώρο της ενιαίας Θράκης πολλά ιστορικά τεκμήρια διαστρεβλώθηκαν από τον βουλγαρικό και τον τουρκικό εθνικισμό του 19ου και 20ου αιώνα. Ιδιαίτερα επικίνδυνη για την ιστορική αλήθεια στάθηκε η λεγόμενη «Θρακολογία», ο επιστημονικοφανής τομέας μελέτης του ιστορικού παρελθόντος ιδιαίτερα από τους γείτονες Βούλγαρους, που ανάγουν όλα σχεδόν τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής σε ένα θρακικό πολιτισμό που δεν έχει, κατά τους ισχυρισμούς τους, καμιά σχέση ή επιρροή από τον ελληνικό. Θεωρούν μάλιστα τους σημερινούς κατοίκους της Βουλγαρίας συνεχιστές και πολιτισμικούς κληρονόμους των αρχαίων Θρακών, άποψη που δεν έχει καμιά εθνολογική σχέση με τους Βούλγαρους, κατά πολύ νεότερους αποικιστές του θρακικού χώρου. Σταθερή μέριμνα του σύγχρονου βουλγαρικού κράτους, από την ίδρυσή του, τον 19ο αιώνα, ως τις μέρες μας, ήταν να αποσιωπηθεί ό,τι θύμιζε ελληνική παρουσία σ? ολόκληρη τη Θράκη, που κατά καιρούς ήταν διεκδικούμενος χώρος της «μεγάλης Βουλγαρίας». Στην μονομερή αυτή θέση συνετέλεσε και η πολυετής ψυχροπολεμική περίοδος που δεν επέτρεπε την ελληνοβουλγαρική επιστημονική προσέγγιση και συνεργασία και την υπεράσπιση της αλήθειας μέσα από συνέδρια και ανταλλαγές επιστημονικών θέσεων. Τα τελευταία χρόνια, με τις ραγδαίες γεωπολιτικές ανακατατάξεις και την υποχώρηση των ιδεολογικών αγκυλώσεων, τα ιστορικά και εθνολογικά ζητήματα σχετικά με τη Θράκη ξαναμπαίνουν στην ιστορική αφετηρία, αλλά ο μεγάλος χρόνος αδράνειας και οι κατά καιρούς εθνικιστικές εξάρσεις των Βουλγάρων ζημίωσαν δραστικά την ιστορική αλήθεια. Από την άλλη πλευρά, γίνεται μια προσπάθεια από Τούρκους ιστορικούς και αρχαιολόγους για την επιστημονική προσέγγιση του αρχαίου και βυζαντινού παρελθόντος της Θράκης, αλλά στα μουσεία τους, παρά την εύγλωττη παρουσία ελληνικών επιγραφών και ονομάτων, δίνουν και αυτοί μεγαλύτερη έμφαση στην ιστορία των Θρακών, για ευνόητους λόγους. Με αυτά τα δεδομένα, θα χρειαστεί πολύς χρόνος ακόμη για να μπει η ιστορία της ενιαίας Θράκης στα σωστά ιστορικά πλαίσια και να υπάρξει ειλικρινής ιστορική προσέγγιση με τους γείτονες σύνοικους του θρακικού χώρου γύρω από παρελθόν της Θράκης. Πέρα από τη διατήρηση της μνήμης της Ανατολικής Θράκης και της Ανατολικής Ρωμυλίας από τους συλλόγους και τα σωματεία τους, ήρθε η ώρα να συγκεντρωθούν όλα τα σεπτά κειμήλια των προσφύγων σε ένα μεγάλο μουσείο της ενιαίας Θράκης στη Βόρεια Ελλάδα, στη Δυτική Θράκη, για να διατηρηθεί με ασφάλεια και διάρκεια η πολιτισμική κληρονομιά και να ιδρυθεί το μεγάλο Μουσείο του Θρακικού Πολιτισμού. Το μουσείο αυτό θα είναι ερευνητικό και ενημερωτικό κέντρο κυρίως για την Ανατολική Θράκη και την Ανατολική Ρωμυλία. Βέβαια οι κατά τόπους αποσπασματικές συλλογές που αναφέρονται στις αλησμόνητες πατρίδες εξυπηρετούν και συντηρούν τη θρακική μνήμη, αλλά ένα δυναμικό, πολυδιάστατο σύγχρονο μουσειακό κέντρο θα πρόσφερε περισσότερα σε όλους τους τομείς, επιστημονικό, γνωστικό, επικοινωνιακό, ενημερωτικό. Κυρίως θα συνέβαλε στην εθνική υπόθεση της Θράκης και την ιστορική αλήθεια για τον πολύπαθο αυτόν τόπο. Τελειώνοντας θέλω να ευχαριστήσω τα θρακικά σωματεία, τους συλλέκτες και τα μουσεία που μας παραχώρησαν πολλές παλιές φωτογραφίες από την Ανατολική Θράκη. Ιδιαίτερα θέλω να ευχαριστήσω το δραστήριο Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ), που δραστηριοποιείται στην Ξάνθη για την αμέριστη βοήθεια του. Κυρίως για τους χάρτες που έφτιαξε για την Ανατολική Θράκη, όπου δεν αποτυπώθηκαν μόνο οι ελληνικού ενδιαφέροντος τόποι, αλλά η γνώση, το μεράκι και η πίστη να κρατηθεί ζωντανή με χειροπιαστές δράσεις η ιστορική μνήμη των αλησμόνητων πατρίδων. Οι χάρτες του ΠΑΚΕΘΡΑ ήταν οι πολύτιμοι και έμπιστοι οδηγοί και ξεναγοί μου στο προσκύνημα της Ανατολικής Θράκης. Ευχαριστώ επίσης δυο καλούς φίλους μου: τον καλλιτέχνη φωτογράφο Γιώργο Πούπη, ο οποίος στις πολυήμερες περιδιαβάσεις μας στις αλησμόνητες πατρίδες αποτύπωσε το σημερινό πανέμορφο αλλά οδυνηρό ελληνικό πρόσωπο της Ανατολικής Θράκης και τον εξαίρετο γραφίστα, Θανάση Γεωργίου, για την υψηλή αισθητικά γραφιστική επιμέλεια του βιβλίου μου. Τέλος ευχαριστώ τον εκδοτικό οίκο «Επίκεντρο» που πρόσφερε απλόχερα όλες τις προϋποθέσεις για μια άψογη έκδοση. Τυχόν παραλείψεις και λάθη βαρύνουν αποκλειστικά εμένα. Πάντως, χρέος όλων όσοι μπορούν και αγαπούν την πραγματική ιστορία του ελληνισμού είναι κρατηθεί ζωντανή και διαρκής η μνήμη της Μείζονος Θράκης, πέρα από τους εθνοτοπικούς συλλόγους των καταγόμενων από τις αλησμόνητες πατρίδες, με ποικίλες δράσεις και δραστηριότητες. Σ? αυτόν τον άξονα κινήθηκε και η δική μου μικρή συμβολή με το βιβλίο μου «Μνήμης Οδοιπορία-Ανατολική Θράκη». Σας ευχαριστώ.